Đây là những gì có thể xảy ra nếu dự thảo TikTok được thông qua và trở thành luật.
TikTok hiện đang đối mặt với lệnh cấm ở Mỹ, điều đã xảy ra khi hàng loạt những công ty truyền thông xã hội khổng lồ của Mỹ phải chịu khi cố thâm nhập vào thị trường Trung Quốc.
Vào ngày 13/03, Hạ viện Mỹ đã thông qua dự thảo có thể cấm TikTok tại đất nước này nếu như chủ sở hữu ByteDance của Trung Quốc không đồng ý bán ứng dụng này cho một tổ chức đáp ứng các yêu cầu của chính phủ Mỹ.
“Dự thảo đã được Hạ viện thông qua đặt nước Mỹ vào trạng thái đối nghịch với nguyên tắc cạnh tranh công bằng cũng như các quy tắc thương mại và kinh tế quốc tế,” người đại diện Bộ Ngoại giao Trung Quốc Uông Văn Bân nói trong cuộc họp báo ngày thứ Năm.
Nhưng các ứng dụng của Mỹ từ lâu đã bị cấm tại Trung Quốc. Bắc Kinh hiện đang chặn hầu hết các nền tảng mạng xã hội của Mỹ – bao gồm Google, YouTube, X, Instagram, WhatsApp và Facebook – bởi họ từ chối tuân theo những quy tắc của chính phủ Trung Quốc về việc thu thập thông tin cũng như nội dung được chia sẻ.
Vào năm 2010, Google rút khỏi Trung Quốc đại lục sau 4 năm hoạt động. Công ty cho biết tại thời điểm đó họ không còn sẵn sàng để tiếp tục kiểm duyệt kết quả tại Google.cn, với lý do có các vụ hack vào nền tảng xuất phát từ Trung Quốc và công ty khác của Mỹ.
Hơn 10 năm sau lần rút lui đình đám đó, thì tình hình đã khác, ngay cả khi hoàn cảnh cũng không hẳn là giống.
“Dự thảo TikTok dường như sẽ trở thành luật và sự phật lòng của Trung Quốc thì thật mỉa mai, nếu không muốn nói là đạo đức giả, xét đến lập trường của nước này đối với các ứng dụng xã hội của Mỹ,” Brock Silvers, giám đốc điều hành tại Kaiyuan Capital, phát biểu.
Khi được hỏi về lập trường của Trung Quốc đối với các ứng dụng Mỹ, ông Uông lại nói “điều này hoàn toàn không giống nhau” và “mọi người có thể thấy rõ đâu là bắt nạt và đâu là lập luận của đám giang hồ.”
Sự tập trung hiện dành cho Thượng viện Mỹ, nơi các nhà lập pháp nói rằng họ vẫn đang cân nhắc đánh giá dự luật. Tổng Thống Joe Biden cho biết ông sẽ ký nếu dự thảo đó tới được bàn làm việc của mình.
Các quan chức và nhà lập pháp Mỹ từ lâu đã bày tỏ quan ngại về những rủi ro an ninh quốc gia tiềm ẩn của TikTok, bao gồm việc ứng dụng này có thể chia sẻ dữ liệu với chính phủ Trung Quốc, hay thao túng nội dung được hiển thị trên nền tảng. Nhưng TikTok đã bác bỏ những cáo buộc này.
Vào ngày 14/03, sau cuộc bỏ phiếu của Hạ viện, Bộ Thương mại Trung Quốc đã cam kết rằng nước này sẽ thực hiện “tất cả biện pháp cần thiết” để bảo vệ lợi ích của mình trong mối liên quan với TikTok.
Chính phủ Trung Quốc cho biết họ cực lực phản đối việc bán TikTok kiểu ép buộc này, và họ có khả năng pháp lý để làm điều đó. Họ đánh giá công nghệ của TikTok là cực kỳ giá trị và đã thực hiện mọi bước đi cần thiết từ năm 2020 để đảm bảo có thể phủ quyết bất kỳ giao dịch mua bán nào của ByteDance.
Động thái tiếp theo của Bắc Kinh
Vào tháng 8/2020, sau nỗ lực của chính quyền ông Trump để buộc bán TikTok, Bắc Kinh đã sửa đổi những nguyên tắc kiểm soát xuất khẩu của mình để bao gồm nhiều loại công nghệ mà họ cho là nhạy cảm, bao gồm các loại công nghệ gần tương tự với dịch vụ đề xuất thông tin được cá nhân hóa của TikTok.
Nhiều năm sau, vào tháng 3/2023, người đại diện phát ngôn của Bộ Thương mại đã nói về vấn đề này trong phản hồi trực tiếp đầu tiên của chính phủ, rằng Trung Quốc sẽ phản đối bất kỳ hành động ép bán TikTok nào, bởi việc bán hay thoái vốn khỏi ứng dụng cũng sẽ liên quan tới hoạt động xuất khẩu công nghệ và điều này phải được chính phủ Trung Quốc chấp thuận. Bắc Kinh không đưa ra bất kỳ thay đổi nào cho quan điểm này kể từ đó.
Các thuật toán của TikTok, giữ cho người dùng gắn bó với ứng dụng này, được cho là chìa khóa thành công của nó. Các thuật toán đưa ra nhiều đề xuất dựa trên hành vi của người dùng, từ đó đưa ra những đoạn phim mà họ thực sự thích và muốn xem.
“Viên ngọc quý của TikTok, các thuật toán trí tuệ nhân tạo (AI) của nó, sẽ đặt công ty vào một trận kéo co pháp lý,” Winston Ma, giáo sư kiêm nhiện tại New York University School of Law, phát biểu. Ông nói thêm rằng ByteDance phải tuân theo luật pháp Trung Quốc rằng nó sẽ phải được sự chấp thuận của Bắc Kinh trước khi bán đi các công nghệ tiên tiến.
Silvers nói rằng có thể TikTok đã tìm kiếm một “trung gian” để cố gắng đáp ứng các yêu cầu của Mỹ về quyền sở hữu, nhưng không rõ liệu những lo ngại của người Mỹ có thể được xoa dịu bởi việc bình mới rượu cũ này không.
Ông cho biết, sự việc này có xu hướng làm xấu đi các mối quan hệ giữa Bắc Kinh và Washington, vốn đã trong tình trạng khó khăn bởi cuộc chiến về việc tiếp cận công nghệ tiên tiến như chip máy tính hay AI đang ngày một leo thang.
“Thị trường hẳn kỳ vọng [Trung Quốc sẽ có] hành động pháp lý chống lại các tập đoàn của Mỹ khi các vấn đề thương mại và công nghệ tiếp tục trong một quỹ đạo tiêu cực,” ông cho biết.
Những ứng dụng khác?
Nếu TikTok thực sự bị cấm, sẽ có nhiều hơn các ứng dụng được Trung Quốc sở hữu đang hoạt động tại Mỹ sẽ là đối tượng hướng đến tiếp theo, theo Alex Capri, nhà nghiên cứu tại Hinrich Foundation và giảng viên tại National University of Singapore Business School.
“Sự việc mới nhất với TikTok nhấn mạnh vào sự cần thiết có một khung pháp lý mạnh mẽ hơn rất nhiều tại Mỹ để giải quyết các vấn đề hiện hữu do các gã khổng lồ công nghệ, nhìn chung, mang lại,” ông nói.
Ứng dụng từ những công ty phát triển Trung Quốc phổ biến trên App Store hay Google Play ở Mỹ, bao gồm cả các công ty bán lẻ giá rẻ Temu và Shein, cũng như ứng dụng chỉnh phim dạng ngắn Capcut, vốn thuộc sở hữu của ByteDance.
“Dự luật này đánh dấu thời điểm quan trọng trong cuộc chiến không ngừng về quyền kiểm soát không gian ngôn luận đang phát triển, nhấn mạnh thêm vào cuộc cạnh tranh địa chính trị giữa Trung Quốc và Mỹ,” Craig Singleton, chuyên gia cấp cao về Trung Quốc tại Tổ chức Bảo vệ Nền Dân chủ, một tổ chức trung lập tại Washington, DC.
Trên nền tảng mạng xã hội Weibo của Trung Quốc, các cụm từ liên quan đến việc TikTok có nguy cơ bị cấm tại Mỹ đã lên xu hướng vào hôm thứ Năm tuần trước, tạo ra 78 triệu lượt xem và hàng nghìn bài đăng thảo luận.
“Tại sao chúng ta không chỉ đơn giản nói về kinh doanh thay vì đề cao mọi thứ lên cấp độ [an ninh] quốc gia?”, một tài khoản người dùng có tên “Bậc thầy công nghệ” nêu trong một bài đăng được đánh giá “hot” trên nền tảng. “Sự can thiệp trực tiếp vào hoạt động kinh doanh là không phù hợp với các quan điểm kinh tế thị trường tự do mà Mỹ luôn ủng hộ.”
Một người dùng khác thì viết, “Đây là chủ nghĩa dân tộc phiên bản Mỹ.”
Một số tài khoản bình luận trực tuyến kêu gọi Bắc Kinh trả đũa bằng việc thực hiện hành động chống lại các công ty của Mỹ đang kinh doanh tại Trung Quốc. Nhưng điều này lại khiến những người dùng khác nghi ngại.
Một người dùng đã viết; “Chúng ta đã không thể sử dụng Google, Twitter, và Facebook hơn một thập kỷ nay rồi. Tôi nghĩ chúng ta còn đi xa hơn cả Mỹ trong việc ngăn chặn các [dịch vụ] truyền thông tin tức nước ngoài.”
Capri cho biết câu chuyện dài hơi này phơi bày “sự trớ trêu và bất bình đẳng” trong trao đổi thương mại Mỹ – Trung.
Ông cho biết, “Trong khi Trung Quốc đã cấm đoán hoàn toàn [những] ứng dụng của Mỹ, TikTok lại tận hưởng những lợi ích từ hệ thống chính trị và pháp lý tự do, cởi mở của nước Mỹ.”
